Bingöl'ün Erzurum tarafındaki dağlarında çok sayıda kaynak sularının birleşmesi ile oluşan Aras nehri; Türkiye’de Erzurum, Kars ve Iğdır'dan geçerek Türkiye-İran ve Azerbaycan sınırının birleştiği noktadan sonra İran-Azerbaycan sınırını meydana getirir, Azerbaycan’ın Saatlı ve Sabirabad illerindeki Sukavuşan denilen bölgede Kura nehri ile birleşerek Hazar Denizi'ne kadar ulaşmaktadır. Dolayısıyla Aras Havzası çok geniş bir havza olup Türkiye’de; Erzurum, Ardahan, Kars, Ağrı, Iğdır; İran’da Urmiye, Tebriz, Erdebil, Gilan, Mazenderan, Gülistan, Gürgan, Parsabad, Lahican ve Sari; Azerbaycanda ise Nahçıvan, Horadiz, İmişli, Saatlı, Sabirabad bölgelerini kapsamaktadır.

Aras nehri ve havzası birçok eski dinin gelişim bölgesi olmasından dolayı dinler tarihi açısından önemlidir. Bu özelliğinden dolayı Aras nehrinin kutsallığı öteden beri anlatılagelmiş ve suyunun her derde deva olduğuna inanılmıştır. İslamiyet’in doğuşundan çok önce ise nehrin aşağı havzasında yaşayan Yahudilerden ötürü bölge Yahudi bölgesi olarak anılmaktaydı. Bu nedenle Aras havzasının İsrailoğulları’na ait birçok menkıbeye ev sahipliği yaptığı tahmin edilmektedir. Yahudiler dışında Hıristiyan topluluklardan olan Gregoryan Ermeniler, Ortodoks ve Malakan Rusları, Hırıstiyan Albanlar da çeşitli zaman aralıkları ile bu bölgede yaşamışlardır.

Aras Havzası’ndaki ilk İslam fetihleri Hz. Ömer döneminde başlamış, Emeviler ve Abbasiler dönemlerinde devam etmiştir. Akabinde bu havza Samaniler, Sacoğulları, Mervaniler gibi yerel beyliklerin hâkimiyetinde kalmıştır. Bizanslılara karşı kazanılan ilk büyük zafer olan Pasinler Savaşı bu havzada gerçekleşmiştir. Alparslan’ın 1064’te Ani Şehri’ni alması ile de Aras Havzası Selçuklu hâkimiyetine girmeye başlamıştır. Bu tarihten sonra ise Şeddadiler, Saltukoğulları, Akkoyunlu, Karakoyunlu, Harezmşahlar gibi birçok beylik ve devletin bölgede hâkimiyeti görülmektedir. Ancak bölge 13. yüzyılda kısa bir dönem Moğollar’ın hâkimiyetinde kalmıştır. Moğolların zayıfladığı ve Osmanlı devletinin güç kazanmaya başladığı dönemlerde ise bölge özellikle Akkoyunluların ve Karakoyunluların mücadelelerine sahne olmuştur. Arkasından Safevi Devleti’nin kurulması ile birlikte ise bu coğrafyanın kaderi değişmiştir denilebilir. Nitekim Osmanlı dönemine gelindiğinde Aras Havzası tarihin her sürecinde olduğu gibi stratejik önemini korumaya devam etmiştir. Anadolu’nun Kafkaslara ve Kuzey İran coğrafyasına açılan kapısı niteliğinde olan bölge bu dönemde bilhassa Osmanlı-İran ve Osmanlı-Rus hâkimiyet mücadelelerine sahne olmuştur. Birinci Dünya Savaşı’nın en ağır geçtiği coğrafyalardan biri olan Aras Havzası, Türk-İslam tarihinin en dramatik savaşlarından olan 1914 Sarıkamış Harekâtı’na da sahne olmuştur.

1917-1920 yılları arasında Türk-Aras Hükümeti, Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti gibi teşkilatlanmalara ve Türk Milli Mücadelesinin Doğu Harekâtı’na tanıklık eden Aras Havzası birçok toplum, din ve kültür tarihi için önemli bir bölgedir. En eski dönemlerden itibaren İpek Yolu güzergâhı üzerinde bulunması nedeniyle ticari ehemmiyet arz eden bölge stratejik konumu nedeniyle de siyasi, sosyal, dini ve kültürel açıdan büyük öneme sahipti ve bilhassa kültür-medeniyet açısından oldukça ileri seviyede idi. Nitekim Türk-İslam hâkimiyeti döneminde havzanın önemli merkezlerindeki medreselerde yetişmiş ulema verdikleri eserlerle ve yetiştirdikleri talebelerle bölgenin ilmî refah seviyesini yükselttikleri gibi tekke, zaviye ve dergâhlarındaki gönül erbabı âlimler ve mutasavvıflar da bu coğrafyanın Türkleşmesi ve İslamlaşmasında önemli vazifeler icra etmişlerdir. Yine günümüzde İran sınırları içinde yer alan Azerbaycan bölgesi olarak bilinen Aras Havzası geniş bir coğrafyayı kapsayıp İslam Tarihi’nde; Şems-i Tebrîzî, Saib Tebrîzî, Şehriyâr, Abdülkâdir Geylânî, Pervin İtisami, İrec Mirza gibi büyük ulema ve şairleri yetiştirmiştir.

Aras Havzası ile alakalı yakın tarihte birçok sempozyum düzenlenmiş olmakla birlikte özel olarak bölgedeki ulema ve tarihi şahsiyetler ile ilgili herhangi bir sempozyuma rastlamadık. 21-22 Ekim 2021 tarihinde Iğdır Üniversitesi’nin düzenleyeceği “Uluslararası Aras Havzası Uleması ve Tarihi Şahsiyetleri Sempozyumu” ile keşfedilmeyi bekleyen bölgedeki ilim adamlarının ve tarihî şahsiyetlerin biyografilerinin ve özellikle ilmî eserlerinin bilim dünyasına tanıtılması amaçlanmaktadır.